De BAPCOC 2024-gids (Belgische Commissie voor de Coördinatie van het Antibioticabeleid) actualiseert de Belgische aanbevelingen over het juiste gebruik van antibiotica, vooral in het licht van de groeiende dreiging van bacteriële resistentie.
Urineweginfecties (UTI's) nemen een belangrijke plaats in binnen de algemene en ziekenhuisgeneeskunde, vanwege hun hoge frequentie.
Urineweginfecties kunnen iedereen van alle leeftijden en geslachten treffen. Vrouwen worden er echter vaker door getroffen vanwege anatomische factoren. De vraag naar het gebruik van amoxicillin, een oud en veel voorgeschreven antibioticum, wordt nu opnieuw geëvalueerd in het licht van de toenemende resistentie van bepaalde bacteriestammen.
Gedetailleerde classificatie van urineweginfecties
De BAPCOC 2024-gids onderscheidt verschillende soorten urineweginfecties, afhankelijk van de locatie, ernst, patiëntachtergrond en de aanwezigheid van risicofactoren. Deze classificatie is essentieel om een geschikte therapeutische strategie te bepalen:
Acute ongecompliceerde cystitis
Het is de meest voorkomende infectie van de onderste urinewegen. Het komt vooral voor bij gezonde jonge volwassen vrouwen, zonder anatomische of functionele afwijkingen van het urinestelsel.
Het wordt vaak veroorzaakt door Escherichia coli (>80 % van de gevallen) en reageert over het algemeen goed op een korte antibioticakuur.
Gecompliceerde blaasontsteking
Deze vorm wordt gediagnosticeerd als er sprake is van een of meer complicerende factoren:
- zwangerschap
- suikerziekte
- immunosuppressie
- aanwezigheid van een vreemd voorwerp (bijv.: sonde)
- geschiedenis van terugkerende urineweginfecties
- urogynaecologische afwijkingen
Pathogenen zijn vaak resistenter en de behandelingsduur is langer.
Acute pyelonefritis
Dit is een infectie van de bovenste urinewegen (nieren) , vaak met koorts, die gepaard kan gaan met koude rillingen, pijn in de onderrug, misselijkheid en verslechtering van de algemene conditie.
Deze situatie vereist een agressievere behandeling, soms in het ziekenhuis, en is gebaseerd op een gecombineerde aanpak: empirische antibiotische therapie en vervolgens aangepast op basis van het antibioticagram.
Urineweginfecties bij mannen
Bij mensen zijn alle urineweginfectie wordt als gecompliceerd beschouwd vanwege de frequentie van betrokkenheid van de prostaat.
De behandeling duurt dus langer en er moet rekening worden gehouden met anatomische en microbiologische bijzonderheden (bv.: Proteus, Klebsiella, Enterococcus).
Gebruikersinterface gekoppeld aan zorg of een medisch hulpmiddel
Nosocomiale urineweginfecties, met name bij patiënten met blaaskatheters of die op de intensive care liggen, zijn vaak polymicrobieel, resistent en worden veroorzaakt door bacteriën met een hoog resistentiepotentieel (zoals Enterobacteriaceae die breedspectrum β-lactamasen produceren).
Antibiotische therapie wordt aangestuurd door microbiologische monsters.
Gebruik van amoxicilline volgens de BAPCOC 2024-gids
De BAPCOC-gids specificeert dat amoxicilline niet gebruikt mag worden als eerstelijnsbehandeling voor eenvoudige cystitis, vanwege een hoge mate van resistentie van E. coli urinewegen in België. Daarentegen blijft het gebruik ervan geïndiceerd in bepaalde, goed gedefinieerde klinische contexten.
Amoxicilline wordt gerechtvaardigd indien er microbiologische documentatie is die de gevoeligheid van de verantwoordelijke stam aantoont, met name bij urineweginfecties, voor Enterococcus faecalis, een bacterie die van nature gevoelig is voor dit molecuul. Dit is vooral het geval bij bepaalde vormen van blaasontsteking of pyelonefritis bij oudere patiënten of in instellingen.
Bij zwangere vrouwen, het gebruik van amoxicilline is mogelijk na vastlegging door middel van urinekweek, vanwege het goede foetale tolerantieprofiel en de noodzaak om asymptomatische bacteriurie in deze context systematisch te behandelen.
De combinatie amoxicilline-clavulaanzuur (co-amoxiclav) heeft de voorkeur bij bepaalde gecompliceerde infecties, met name als vervolg op parenterale behandeling of bij aanwezigheid van β-lactamase-producerende bacteriën.. Het is ook geïndiceerd bij matige pyelonefritis, indien de bacterie gevoelig is.
In de kindergeneeskunde wordt amoxicilline soms nog steeds voorgeschreven, vooral bij koortsachtige urineweginfecties bij zuigelingen of kinderen, afhankelijk van de plaatselijke aanbevelingen en de geïdentificeerde kiem.
Bacteriële resistentie en relevantie van therapeutische keuze
De groeiende weerstand van urinebacteriën, met name E. coli, tegen amoxicilline alleen is goed gedocumenteerd. In België liggen de resistentiepercentages vaak boven de 50 %, waardoor dit molecuul onbetrouwbaar is voor empirische behandeling, behalve in zeer specifieke gevallen.
Een recent onderzoek gepubliceerd in Klinische microbiologie en infectie (2023) bevestigt deze trend in Europa en benadrukt de zeer wisselende werkzaamheid van amoxicilline, afhankelijk van de geografische gebieden en het type infectie.
Het systematisch uitvoeren van een urinekweek met antibioticumkweek wordt daarom aanbevolen zodra een infectie gecompliceerd is, terugkeert of als eerstelijnsbehandeling faalt.
Praktische aanbevelingen voor zorgprofessionals
| Type urineweginfectie | Amoxicilline alleen | Amoxicilline + clavulaanzuur | Reacties |
|---|---|---|---|
| Ongecompliceerde blaasontsteking | Niet aanbevolen | Niet aanbevolen | Hoge weerstandsgraad (>50 %) |
| Blaasontsteking bij zwangere vrouwen | Mogelijk bij gevoelige kiem | Mogelijk als de productie van β-lactamase | Verplichte urinekweek |
| Cystitis E. faecalis | Ja (goede gevoeligheid) | Niet nodig | Van nature gevoelige kiem |
| Pyelonefritis | Geen empirische monotherapie | Ja (volgens antibioticum) | Relaybehandeling na IV-vorm |
| UI bij mannen | Zelden alleen gebruikt | Mogelijk indien gedocumenteerd | Speciale gevallen |
| Koortsachtige urineweginfectie bij kinderen | Mogelijk indien geschikt | Ja, indien gecompliceerde infectie | In een ziekenhuisomgeving of onder verhoogde bewaking |
Perspectieven en beste praktijken
Amoxicilline behoudt zijn therapeutische waarde bij urineweginfecties, maar het gebruik ervan moet gericht, goed doordacht en gebaseerd zijn op microbiologische documentatie.
Het wijdverbreide gebruik van empirische antibiotica, die op de korte termijn effectiever zijn, maar een breder spectrum hebben, werkt het ontstaan van resistentie in de hand. Een geïndividualiseerde benadering van de behandeling, waarbij rekening wordt gehouden met het terrein, de locatie van de infectie en lokale resistentiegegevens, is essentieel.
Voor patiënten
- Stop niet met de antibioticabehandeling zonder medisch advies.
- Neem antibiotica precies zoals voorgeschreven.
- Vermijd zelfmedicatie met overgebleven antibiotica.
Voor professionals
Regelmatige raadpleging van de nationale aanbevelingen (BAPCOC) en het systematisch gebruik van antibiotica bij gecompliceerde infecties zijn essentiële hefbomen voor een verantwoorde antibiotische therapie.
