Bronchiale astma: oorzaken, symptomen, behandeling

Genetische aanleg

Astma is niet louter een milieuziekte. Veel gevallen hebben een erfelijke component. Wanneer een of meer familieleden astma, eczeem of allergische rhinitis hebben, is het risico op het ontwikkelen van de ziekte aanzienlijk verhoogd. Dit wordt atopische predispositie genoemd.

Omgevingsfactoren

Bij iemand die er vatbaar voor is, kunnen verschillende externe factoren een rol spelen bij het uitlokken of verergeren van de aandoening. astmaDe meest voorkomende zijn:

• Allergenen (huisstofmijt, pollen, schimmels, dierenhaar)
• Virale infecties van de luchtwegen, vooral bij kinderen
• Luchtverontreiniging (wegverkeer, passief roken, stedelijke omgeving)
• Beroepsmatige blootstelling aan irriterende stoffen of chemicaliën
• Intensieve lichamelijke inspanning, vooral bij koud of droog weer
• Stress of sterke emoties

Wat gebeurt er in de bronchiën

Wanneer een astmatische persoon wordt blootgesteld aan een van deze triggers, vinden er in zijn bronchiën meerdere reacties tegelijk plaats:

• Een ontsteking van de bronchiale wanden, waardoor de weefsels dikker worden
• Een samentrekking van de gladde spieren van de bronchiën, resulterend in vernauwing (bronchoconstrictie)
• Overmatige slijmproductie, waardoor de kleine luchtwegen verstopt raken

Door dit drievoudige mechanisme wordt het ademen bemoeilijkt, vooral bij het uitademen. Dit verklaart de piepende ademhaling en kortademigheid die kenmerkend zijn voor aanvallen.

Typische symptomen

De meest voorkomende klinische symptomen van astma zijn:

• een aanhoudende droge hoest, vooral 's nachts of vroeg in de ochtend;
• piepende ademhaling, vooral hoorbaar bij het uitademen;
• een gevoel van beklemming op de borst, soms omschreven als een gewicht of knijpen op de borst;
• kortademigheid, die optreedt tijdens inspanning, bij heftige emoties of zonder duidelijke reden.

Deze symptomen kunnen afzonderlijk of in combinatie voorkomen. Ze komen vaak met tussenpozen voor, wat betekent dat de patiënt tussen de episodes volledig asymptomatisch kan zijn. Deze variabiliteit is kenmerkend voor astma.

Wilt u weten hoe u een ernstige crisis kunt herkennen en hoe u in een noodsituatie correct kunt handelen? Lees dan ons artikel:
Eerste hulp bij een astma-aanval

Nachtelijke en inspanningsastma

Bij veel patiënten zijn de symptomen 's nachts duidelijker aanwezig, met name droge hoest en piepende ademhaling, waardoor de slaap verstoord wordt. Deze nachtelijke vorm is een indicatie van slechte ziektebeheersing.

Astma Kortademigheid door inspanning komt ook vaak voor, vooral bij adolescenten en jongvolwassenen. Kortademigheid treedt op binnen enkele minuten na het starten van fysieke activiteit en gaat vaak gepaard met hoesten of pijn op de borst.

Atypische vormen

In sommige gevallen vertoont astma geen klassiek beeld. We kunnen het volgende waarnemen:

• een chronische hoest zonder piepen,
• herhaalde luchtweginfecties,
• lichte maar aanhoudende ademhalingsproblemen,
• verminderde fysieke prestaties zonder verklaring.

Bij kinderen kunnen deze symptomen verward worden met frequente bronchitis of seizoensgebonden allergieën. Bij volwassenen kan astma gemaskeerd worden door andere aandoeningen (roken, angst, chronische rhinitis).

Het medisch interview

De arts begint met een diepgaand interview waarin hij probeert het volgende te identificeren:

• De aard en frequentie van de symptomen (hoesten, ongemak op de borst, piepende ademhaling)
• Hun verband met bepaalde omstandigheden (nacht, inspanning, allergenen)
• De aanwezigheid van een allergische aandoening (eczeem, rhinitis, familiegeschiedenis)
• De impact op het dagelijks leven (slaap, sport, werk)

Deze stap helpt bij het stellen van de diagnose, maar is op zichzelf niet voldoende.

Ademhalingsfunctietesten (RFT)

Het referentie-examen voor het stellen van een diagnose van astma Is spirometrie. Het meet de ademhalingscapaciteit en met name de FEV1 (geforceerd expiratoir volume in één seconde).

Bij een astmapatiënt is de FEV1 meestal verlaagd. Om de typische reversibiliteit van astma te beoordelen, wordt een bronchusverwijdingstest uitgevoerd: de patiënt inhaleert een medicijn zoals salbutamol en herhaalt de test na 15 minuten.

Een verbetering van de FEV1 van ten minste 12 % en 200 ml na inhalatie bevestigt het bestaan van een reversibele bronchiale obstructie, een belangrijk criterium voor astma.

Aanvullende onderzoeken

Als de spirometrie normaal is of weinig bijdraagt, vooral bij kinderen of bij intermitterende vormen, kunnen andere instrumenten worden gebruikt:

• Meting van FeNO (uitgeademde stikstofmonoxide), een indicator van bronchiale ontsteking
• Piekstroom (expiratoire piekstroom), thuis gemonitord om variaties te detecteren
• De methacholineprovocatietest: meet de bronchiale reactiviteit
• Allergietesten, nuttig bij vermoeden van een allergische component

In sommige gevallen baseert men de diagnose ook op het klinisch verloop na de behandeling: als de klachten door inhalatiecorticosteroïden verdwijnen, versterkt dit het vermoeden aanzienlijk.

Bronchusverwijders: verlichten symptomen

Bronchusverwijders ontspannen de gladde spieren van de bronchiën en verwijden vernauwde luchtwegen. Ze werken snel, maar behandelen de chronische ontsteking die de ziekte veroorzaakt niet.

Twee hoofdcategorieën:

1. Kortwerkende bèta-2-agonisten (SABA)
   – Voorbeelden: salbutamol (Ventolin), terbutaline
   – Werking binnen 1 tot 5 minuten, duur: 4–6 uur
   – Af en toe gebruikt bij ademhalingsproblemen
2. Langwerkende bèta-2-agonisten (LABA)
   – Voorbeelden: formoterol, salmeterol
   – Werkingsduur: 12–24 uur
   – Altijd geassocieerd met een geïnhaleerde corticosteroïd (ICS)
   – Mag nooit alleen gebruikt worden (risico op stille verergering)

Er bestaan ook anticholinergica (LAMA), zoals tiotropium, die geïndiceerd zijn bij ernstige astma of in verband met COPD.

Voor meer informatie over de behandeling van chronische obstructieve longziekte (COPD), hoe het verschilt van astma en welke specifieke behandelingen er zijn, zie:
COPD: oorzaken, symptomen, behandeling

Geïnhaleerde corticosteroïden (ICS)

Geïnhaleerde corticosteroïden vormen de hoeksteen van de basisbehandeling:

• Vermindering van bronchiale ontsteking,
• Verminderde hyperreactiviteit,
• Voorkomen van ernstige crises.

Ze moeten dagelijks worden ingenomen, ook als er geen symptomen zijn.

In samenwerking met LABA's zorgen ze voor een betere controle bij patiënten met een aanhoudende astma matig tot ernstig. Budesonide en formoterol worden ook op aanvraag gebruikt in recente strategieën, volgens de aanbevelingen van de GINA.

Hoe werkt het?

Salbutamol ontspant de gladde spieren van de bronchiën, waardoor de luchtwegen wijder worden en de luchtstroom verbetert. Het effect begint meestal binnen 5 minuten en houdt 4 tot 6 uur aan. Het is bijzonder effectief bij de behandeling van:

• de fluitjes,
• kortademigheid,
• spasmodische hoest,
• benauwdheid op de borst.

Het is echter belangrijk om te weten dat Ventolin geen chronische ontstekingen van de bronchiën behandelt. Daarom is aanvullende achtergrondbehandeling nodig.

Belangrijkste indicaties

Ventolin kan gebruikt worden:

• tijdens een lichte tot matige astma-aanval;
• als preventieve maatregel, vlak voor fysieke activiteit of bekende blootstelling aan een allergeen;
• bij kinderen via vernevelaar of inhalatiekamer.

Het is verkrijgbaar als drukinhalator (Ventolin-inhaler) of als verneveloplossing, soms ook wel Ventolin-spray genoemd.

Regelmatig gebruik (meer dan 2 keer per week, naast het sporten) wordt gezien als een teken van slecht gecontroleerde astma. Hierbij is een herziening van de behandeling noodzakelijk.

Bijgewerkte aanbevelingen (GINA 2025)

Overmatig gebruik van SABA maskeert aanhoudende ontstekingen en verhoogt het risico op ernstige complicaties.
— GINA, 2023–2025

Tegenwoordig wordt voor de meeste patiënten de voorkeur gegeven aan het gebruik op aanvraag van een budesonide/formoterol-combinatie (ICS-formoterol). Het gebruik van alleen salbutamol (Ventolin) blijft een alternatief, alleen als de patiënt inhalatiecorticosteroïden niet verdraagt of er geen toegang toe heeft.

Voor meer informatie over de vormen, doseringen en voorzorgsmaatregelen van Ventolin, zie:
Alles wat u moet weten over Ventolin

Geneesmiddelen die worden gebruikt bij achtergrondbehandeling

Hieronder vindt u een overzicht van de belangrijkste soorten medicijnen die worden gebruikt om astma op de lange termijn onder controle te houden:

Nieuwe biotherapieën zoals dupilumab, benralizumab of tezepelumab zijn geïndiceerd bij ernstig of type 2 eosinofiel astma, wanneer de patiënt ondanks maximale achtergrondbehandeling onvoldoende onder controle is.

Monitoring en personalisatie van de behandeling

De basisbehandeling is nooit vast. Deze moet worden aangepast aan:

• de frequentie van de symptomen,
• de noodzaak van Ventolin of andere SABA,
• de uitslagen van de ademtesten,
• het niveau van controle (ACT-score, piekstroom, enz.).

Het doel is om de best mogelijke controle te behouden met de laagst mogelijke effectieve dosis en tegelijkertijd de bijwerkingen op de lange termijn tot een minimum te beperken.

Preventie van exacerbaties

Acute exacerbaties van astma kunnen ernstig zijn, maar zijn grotendeels te voorkomen door:

• goede naleving van de achtergrondbehandeling (met name ICS),
• vroege herkenning van tekenen van verergering (hoesten, kortademigheid, nachtelijk ontwaken),
• een schriftelijk, gepersonaliseerd actieplan, gevalideerd door de arts,
• regelmatige consultaties (elke 3 tot 6 maanden).

Leefstijl en omgeving

Bepaalde gewoonten versterken de astmacontrole op de lange termijn:

Tot slot moeten patiënten geïnformeerd worden dat overmatig gebruik van noodmedicatie zoals Ventolin niet ongevaarlijk is. Dit zou hen ertoe moeten aanzetten hun behandelstrategie te heroverwegen.