Candidiasis: oorzaken, symptomen, behandeling en preventie

Wat is candidiasis?

Candida is een schimmelinfectie die wordt veroorzaakt door gisten van het geslacht Candida, voornamelijk Candida albicans. Deze microscopisch kleine schimmels leven van nature in ons lichaam: op de huid, in de mond, in de darmen en in de genitale slijmvliezen.

Normaal gesproken kunnen ze naast elkaar bestaan zonder dat er klachten ontstaan, dankzij een evenwichtige flora en een goed functionerend immuunsysteem.

Er zijn echter bepaalde omstandigheden die ervoor kunnen zorgen dat deze gisten te veel groeien. Hierdoor kan een onschuldige aanwezigheid uitgroeien tot een vervelende en soms zelfs ernstige infectie. Dit is bijvoorbeeld het geval na het innemen van antibiotica, bij mensen met een verzwakt immuunsysteem, bij zwangere vrouwen of bij diabetespatiënten.

Candida Kan zich in verschillende vormen manifesteren, variërend van eenvoudige, lokale irritaties tot ernstigere systemische infecties. Het komt vaak voor en is meestal goedaardig, maar kan de kwaliteit van leven aanzienlijk beïnvloeden wanneer het chronisch wordt of terugkeert.

In Frankrijk, net als in België, is candidiasis een veelvoorkomende reden voor consultatie, met name bij gynaecologie, dermatologie of algemene geneeskunde. De diagnose wordt over het algemeen gesteld op basis van klinische observatie, soms aangevuld met bloedonderzoek, en de behandeling hangt af van de aard en ernst van de infectie.

De verschillende vormen van candidiasis

Candida manifesteert zich niet altijd op dezelfde manier. Het kan verschillende delen van het lichaam aantasten en, afhankelijk van de locatie, verschillende symptomen veroorzaken. Hier zijn de belangrijkste vormen van candidiasis die in de medische praktijk voorkomen:

Vaginale (of vulvovaginale) candidiasis

Dit is de meest voorkomende vorm bij vrouwen. Het wordt gekenmerkt door:

intense jeuk in de vulva,
dikke, witachtige, soms klonterige vaginale afscheiding,
een branderig gevoel, vooral tijdens geslachtsgemeenschap of plassen,
zwelling of roodheid van het slijmvlies.

In de meeste gevallen is de aandoening goedaardig, maar frequente recidieven kunnen invaliderend zijn. Naar schatting zal ongeveer 75% van de vrouwen met TP3T in haar leven minstens één episode doormaken.

Recidiverende vulvovaginale candidiasis wordt gedefinieerd als vier of meer episodes binnen 12 maanden. De conventionele behandeling is gebaseerd op orale fluconazol (150 mg op dag 1, 4 en 7), gevolgd door wekelijkse onderhoudsbehandeling gedurende zes maanden.

Sinds 2022 is er een nieuwere generatie antischimmelmiddel – oteseconazol (Vivjoa) – beschikbaar om recidieven te voorkomen. Het is door de FDA alleen goedgekeurd voor postmenopauzale vrouwen of vrouwen die betrouwbare anticonceptie gebruiken, vanwege het teratogene potentieel.

Orale candidiasis (spruw)

Dit formulier heeft vooral betrekking op:

baby's,
ouderen die een kunstgebit dragen,
patiënten die antibiotica gebruiken of een verzwakt immuunsysteem hebben.

Het manifesteert zich door:

een witachtige laag op de tong, het gehemelte of de binnenkant van de wangen,
ongemak of pijn bij het slikken,
een droog of branderig gevoel in de mond.

Cutane candidiasis

De huid, met name warme, vochtige plekken (liesplooien, oksels, onder de borsten), kan een plek zijn waar candidiasis kan voorkomen. Symptomen zijn onder andere:

roodheid met goed gedefinieerde randen,
scheuren of oppervlakkige letsels,
jeuk of een stekend gevoel.

Deze vorm komt vaak voor bij mensen met overgewicht, diabetes of bedlegerigheid.

Systemische (invasieve) candidiasis

Minder vaak voorkomend, maar veel ernstiger, komt het voor bij patiënten:

opgenomen op de intensive care,
die aan kanker lijden en chemotherapie ondergaan,
na een orgaantransplantatie,
met een ernstig verzwakt immuunsysteem (bijvoorbeeld onbehandelde HIV).

Gist komt in het bloed terecht en kan verschillende organen aantasten (nieren, lever, hart). Deze vorm vereist onmiddellijke ziekenhuisopname en antischimmelbehandeling intraveneus.

Volgens de huidige aanbevelingen (IDSA 2023, ESCMID 2024) is de eerstelijnsbehandeling gebaseerd op echinocandinen:

micafungine 100 mg/dag,
anidulafungine 200 mg de eerste dag, daarna 100 mg/dag,
caspofungine 70 mg de eerste dag, daarna 50 mg/dag.

DE fluconazol wordt nu beschouwd als een alternatieve optie, alleen bij klinisch stabiele patiënten met een bevestigde vatbare stam.

Candida-auris

Voor het eerst geïdentificeerd in 2009, Candida-auris is een opkomende gistsoort die bekendstaat om zijn resistentie tegen antischimmelmiddelen en die in ziekenhuizen epidemieën kan veroorzaken.

De ziekte is moeilijk op te sporen met conventionele laboratoriummethoden en kan blijven bestaan op medische oppervlakken. Er zijn gevallen gemeld in Europa, met name op intensivecareafdelingen.

Echinocandines zijn over het algemeen effectief, maar strikte monitoring wordt aanbevolen. Gezondheidsautoriteiten (CDC, INSPQ) adviseren vroege opsporing, isolatiemaatregelen en strenge desinfectieprotocollen.

Vergelijkend overzicht:

Vorm	Bevolking in gevaar	Belangrijkste symptomen
Vaginaal	Vrouwen (antibiotica, zwangerschap)	Witte afscheiding, jeuk
Buccaal	Baby's, ouderen	Witte vlekken, brandende mond
Huid	Diabetici, zwaarlijvige mensen	Roodheid in huidplooien
Systemisch	Immuungecompromitteerd, in het ziekenhuis opgenomen	Koorts, meervoudig orgaanfalen

Voor elke vorm variëren de behandelingen afhankelijk van de ernst, locatie en onderliggende aandoening. Sommige medicijnen hebben de voorkeur bij oppervlakkige infecties, terwijl andere gereserveerd zijn voor complexe gevallen. Voor meer informatie over de beschikbare opties en wat artsen aanbevelen:

Antischimmelmedicijnen: wat artsen voorschrijven bij candidiasis

Oorzaken en risicofactoren van candidiasis

Candida ontstaat niet zonder reden. Het is meestal het gevolg van een disbalans in de microbiële flora (dysbiose) of een verzwakking van de natuurlijke afweer van het lichaam. Bepaalde factoren verhogen het risico op het ontwikkelen van een Candida-infectie aanzienlijk.

Dit zijn de belangrijkste triggers die door specialisten in Frankrijk en België zijn geïdentificeerd:

Het nemen van breedspectrumantibiotica

Antibiotica Ze doden niet alleen pathogene bacteriën, maar ook de bacteriën die deel uitmaken van onze beschermende flora. Hierdoor kunnen gisten zoals Candida albicans vrijelijk groeien. Dit is een van de meest voorkomende oorzaken van vaginale of orale candidiasis, vooral na langdurige behandeling.

Immunosuppressie

Een verzwakt immuunsysteem kan de groei van schimmels niet onder controle houden. Dit kan te wijten zijn aan:

chronische ziekten (HIV/AIDS, leukemie),
immunosuppressieve behandelingen (chemotherapie, corticosteroïden),
orgaantransplantaties.

Systemische candidiasis gaat bijna altijd gepaard met ernstige immunosuppressie.

Slecht gecontroleerde diabetes

Een hoge bloedsuikerspiegel vormt een vruchtbare voedingsbodem voor gistgroei, vooral in de slijmvliezen en de huid. Diabetes wordt vaak geassocieerd met terugkerende vormen van candidiasis.

Hormonale veranderingen

Hormonale schommelingen kunnen de vaginale flora beïnvloeden:

tijdens de zwangerschap (natuurlijke toename van de glycogenese),
bij het gebruik van hormonale anticonceptiva,
tijdens de menopauze.

Onvoldoende hygiëne of een teveel aan irriterende producten

Overmatig wassen, het gebruik van antibacteriële gels of vaginale douches kunnen de lokale flora verstoren en candidiasis bevorderen.

Strakke en synthetische kleding

Het dragen van niet-ademend of strak ondergoed (vooral in de zomer) creëert een warme, vochtige omgeving waarin Candida zich gemakkelijk kan ontwikkelen.

Andere mogelijke factoren

Chronische stress
Dieet te rijk aan snelle suikers
Roken (in verband met spruw)
Langdurig dragen van slecht onderhouden kunstgebitten

Let op: candidiasis heeft niet per se te maken met een gebrek aan hygiëne, maar veel vaker met een interne onbalans of een medische behandeling. Het identificeren van de trigger is essentieel om herhaling te voorkomen.

Symptomen volgens de vorm van candidiasis

De klinische symptomen van candidiasis variëren afhankelijk van de locatie van de infectie. Sommige symptomen zijn zeer karakteristiek, terwijl andere verward kunnen worden met die van andere aandoeningen, zoals bacteriële infecties of huidaandoeningen.

Hieronder vindt u een gedetailleerd overzicht van de typische symptomen per vorm van candidiasis:

Vaginale candidiasis

Vaak “vaginale mycose” genoemd, manifesteert het zich door:

Intense jeuk in het vulvagebied
Brandend gevoel, soms aanhoudend
Dikke, witte, kwarkachtige vaginale afscheiding
Roodheid en zwelling van de vulva
Pijn tijdens geslachtsgemeenschap (dyspareunie)
Ongemak bij het plassen, zonder dat er sprake is van een echte urineweginfectie

Deze symptomen verschijnen vaak een paar dagen na een antibioticabehandeling of op bepaalde momenten in de hormonale cyclus.

Orale candidiasis (spruw)

Het tast de mond en de keel aan en uit zich door:

Witte aanslag op de tong, binnenkant van de wangen, het gehemelte of de keel
Pijnlijke tong of branderig gevoel
Moeilijkheden met slikken of spreken
Metaalachtige smaak of verlies van smaak
Barsten in de hoeken van de lippen (angulaire cheilitis)

Bij baby's kan spruw de voeding verstoren, terwijl de ziekte zich bij volwassenen met een verzwakt immuunsysteem kan verspreiden naar de slokdarm.

Cutane candidiasis

Het verschijnt in de warme, vochtige plooien van het lichaam:

Rode, goed omschreven plaquettes, vaak met een lichtere of witachtige rand
Gebarsten of lekkende laesies
Gevoel van jeuk of ongemak
Maceratie, vooral in de interdigitale plooien, onder de borsten of in de liezen

Bij baby’s komt ook luieruitslag door candida voor.

Systemische (invasieve) candidiasis

Dit is een ernstige infectie, vaak nosocomiaal. De symptomen zijn minder specifiek, maar omvatten:

Aanhoudende koorts zonder duidelijke oorzaak
Rillingen, nachtelijk zweten
Spijsverteringsstoornissen, hypotensie
Schade aan meerdere organen (nieren, lever, hart, etc.)
Veranderde algemene toestand

Voor deze vorm is een spoedopname in het ziekenhuis en gespecialiseerd onderzoek (bloedkweken, beeldvorming) vereist.

Samenvattingstabel

Vorm	Belangrijkste symptomen	Frequente populatie
Vaginaal	Jeuk, dikke afscheiding, branderigheid	Vrouwen (zwangerschap, antibiotica)
Buccaal	Witte aanslag, brandwonden, slikproblemen	Baby's, ouderen
Huid	Roodheid, kloven, jeuk	Diabetici, zwaarlijvige mensen
Systemisch	Koorts, veranderde algemene toestand, flauwvallen	Immuungecompromitteerde, gehospitaliseerde patiënten

Is candidiasis gevaarlijk?

Terugkerende candidiasis

In de meeste gevallen is candidiasis een milde infectie. Wanneer de infectie echter terugkeert – dat wil zeggen vaker dan vier keer per jaar – kan het problematisch worden. Deze recidieven hebben een aanzienlijke impact op de kwaliteit van leven: intiem ongemak, aanhoudend ongemak, psychologische impact. Ze kunnen ook een onderliggende pathologie aan het licht brengen, zoals diabetes, een immuunstoornis of een blijvende disbalans in de microbiële flora. In deze gevallen zijn preventieve maatregelen en medische controle essentieel.

Risico's tijdens de zwangerschap

Bij zwangere vrouwen bevorderen hormonale schommelingen de groei van gist. Hoewel vaak goedaardig, vaginale candidiasis Tijdens de zwangerschap kan het risico op vroeggeboorte toenemen. Bovendien kan het tijdens de bevalling op de baby worden overgedragen, wat spruw bij de pasgeborene kan veroorzaken. Behandeling, meestal lokaal, wordt aanbevolen bij de eerste tekenen om deze complicaties te voorkomen.

Superinfecties en secundaire laesies

Candida-infecties op de huid of slijmvliezen veroorzaken vaak hevige jeuk. Herhaaldelijk krabben of wrijven kan huidlaesies veroorzaken, die vervolgens een toegangspoort vormen voor bacteriën. Superinfectie kan optreden, waarvoor antibiotica nodig zijn. Dit risico is verhoogd bij ouderen, bedlegerigen en mensen met diabetes.

Systemische candidiasis: een medisch noodgeval

De ernstigste vorm van candidiasis is systemische candidiasis, ook wel candidemie genoemd. Deze aandoening komt voor bij immuungecompromitteerde patiënten, vaak opgenomen in het ziekenhuis, na een transplantatie of chemotherapie. In deze gevallen komt de schimmel in de bloedbaan terecht en kan verschillende vitale organen (nieren, lever, hart, hersenen) infecteren. Deze vorm is een medisch noodgeval en vereist onmiddellijke ziekenhuisopname en intraveneuze antischimmelbehandeling.

Volgens de huidige internationale aanbevelingen (IDSA 2023, ESCMID 2024) moet de behandeling worden gestart met een echinocandine, zoals:

micafungine (100 mg/dag),
anidulafungine (200 mg op de eerste dag, daarna 100 mg/dag),
caspofungine (70 mg de eerste dag, daarna 50 mg/dag).

Fluconazol mag uitsluitend oraal worden gebruikt als afbouwtherapie bij klinisch stabiele patiënten bij wie na 5 tot 7 dagen van de eerste behandeling is vastgesteld dat ze gevoelig zijn voor de Candida-stam.

Diflucan (fluconazol): een krachtige bondgenoot tegen schimmelinfecties

Diagnose van candidiasis

Diagnose van candidiasis De diagnose berust grotendeels op het observeren van symptomen en gericht klinisch onderzoek. In de meeste gevallen, met name bij vaginale, orale of cutane vormen, kan de zorgverlener de diagnose met het blote oog stellen, zonder systematisch aanvullend onderzoek.

Wanneer de symptomen echter atypisch zijn, resistent tegen behandeling of terugkeren, kunnen er tests nodig zijn om de schimmeloorzaak van de infectie te bevestigen of andere oorzaken uit te sluiten.

Bij vrouwen met ongewone of aanhoudende vaginale afscheiding kan een lokaal monster (vaginaal of endocervicaal uitstrijkje) worden afgenomen in een artsenpraktijk of laboratorium. Dit monster kan direct onder de microscoop of op kweek worden onderzocht om de betrokken Candida-soort en de gevoeligheid voor antischimmelmiddelen nauwkeurig te identificeren.

Bij spruw in de mond is een mondonderzoek door een arts of tandarts vaak voldoende. Indien nodig kan een wangslijmvliesuitstrijkje worden geanalyseerd.

Bij cutane candidiasis kan een afkrabsel van de laesie in het laboratorium worden onderzocht.

In situaties met een hoog risico – patiënten met een verzwakt immuunsysteem of patiënten die in het ziekenhuis liggen – kan de arts om diepgaandere onderzoeken vragen, zoals bloedkweken (bloedonderzoek om candidemie op te sporen), beeldvormend onderzoek of zelfs specifieke analyses in een ziekenhuisomgeving.

In Frankrijk en België zijn deze tests verkrijgbaar via een medisch consult, met of zonder recept, afhankelijk van het geval. Apotheektests (bijvoorbeeld zelftests voor vaginale schimmelinfecties) zijn beschikbaar, maar vervangen nooit een consult bij twijfel.

Overzicht van behandelmethoden

De behandeling van candidiasis hangt van verschillende factoren af: de vorm van de infectie, de locatie ervan, de frequentie ervan (geïsoleerde episode of terugkerend) en de algemene toestand van de patiënt (zwangerschap, diabetes, immunosuppressie, enz.).

In de meeste milde gevallen (vaginaal, oraal of cutaan) bestaat de behandeling uit topische antischimmelmiddelen in de vorm van crèmes, gels, zetpillen of mondspoelingen. Deze medicijnen werken direct op het geïnfecteerde gebied en worden vaak goed verdragen. In België zijn sommige zonder recept verkrijgbaar, terwijl in Frankrijk vaker een recept nodig is, met name voor orale behandelingen.

Wanneer de infectie wijdverspreid is, terugkeert of niet reageert op lokale behandelingen, kunnen orale antischimmelmiddelen, zoals fluconazol (Diflucan), worden voorgeschreven.Dit type behandeling werkt systemisch en kan zich richten op interne of meerdere haarden. Het wordt vaak gebruikt als een eenmalige dosis van 150 mg voor vaginale mycosen, of in langere kuren, afhankelijk van het geval.

Ernstigere vormen, zoals systemische candidiasisvereisen ziekenhuisopname met injecteerbare antischimmelmiddelen, soms in combinatie, en nauwlettend biologisch toezicht.

Naast de medicamenteuze behandeling worden vaak ook aanvullende maatregelen aanbevolen: het toepassen van een goede hygiëne, het dragen van katoenen ondergoed, het aanpassen van het dieet (minder geraffineerde suiker), het matig gebruiken van agressieve producten en soms het gebruiken van probiotica om de lokale flora te ondersteunen.

Tot slot is het van belang om ook de onderliggende oorzaken (zoals slecht gereguleerde diabetes) te behandelen en, indien nodig, ook de sekspartner te behandelen, vooral in het geval van terugkerende genitale candidiasis.

Voor een volledig overzicht van de mogelijke benaderingen – medisch, hygiënisch en preventief – raadpleeg ons speciale artikel:

Methoden voor de behandeling van candidiasis: medicijnen, hygiëne en preventie →

Wanneer moet u naar de dokter?

In de meeste gevallen kan candidiasis effectief worden behandeld met lokale of orale antischimmelmiddelen. Bepaalde symptomen of aandoeningen vereisen echter onmiddellijke medische hulp om complicaties te voorkomen of de behandeling aan te passen.

In de volgende situaties is het raadzaam om een zorgverlener te raadplegen:

Eerste optreden van symptomen, vooral als u niet zeker weet of het candidiasis is,
Geen verbetering na een paar dagen lokale behandeling,
Terugkerende infecties, gedefinieerd als ≥ 4 episodes in 12 maanden,
Candidiasis tijdens de zwangerschap - zelfmedicatie moet worden vermeden,
Aanwezigheid van koorts, ongebruikelijke pijn of veranderde algemene toestand,
Risicogebieden: immunosuppressie, slecht gecontroleerde diabetes, transplantaties, immunosuppressieve behandelingen.

Een medisch consult bevestigt de diagnose, sluit andere oorzaken (bacteriën, soa's, allergieën) uit en stemt de behandeling af op de individuele situatie. Bij systemische candidiasis of herhaaldelijk falen van de behandeling kunnen aanvullende onderzoeken (bloedafnames, bloedkweken) nodig zijn.

Preventie van candidiasis

Het voorkomen van candidiasis is afhankelijk van een paar eenvoudige maatregelen. Het is raadzaam om een milde intieme hygiëne te handhaven en agressieve producten of vaginale douches te vermijden, omdat deze de natuurlijke balans van de slijmvliezen verstoren. Door ademende kleding te dragen, vooral katoenen ondergoed, beperkt u de plaatselijke luchtvochtigheid. Dit is namelijk een broedplaats voor Candida.

Wat betreft het dieet kan het verminderen van de consumptie van snelle suikers nuttig zijn, vooral bij terugkerende candidiasis. Sommige mensen hebben er ook baat bij. probiotica, hoewel de effectiviteit ervan varieert.

Bij een antibioticabehandeling of bij frequente candidiasis wordt medische controle aanbevolen, om een passende preventieve behandeling te overwegen of om de onderliggende oorzaak (diabetes, hormonale anticonceptie, verzwakte immuniteit) op te sporen.

Conclusie en aanvullende bronnen

Candidiasis is een veelvoorkomende schimmelinfectie die meestal goedaardig is, maar problematisch kan worden bij frequente recidieven of bij mensen met een verzwakt immuunsysteem. Een goede behandeling, inclusief passende antischimmeltherapie en preventieve maatregelen, is essentieel om complicaties te voorkomen.

Klinische studies hebben de effectiviteit van fluconazol bij de behandeling van recidiverende candidiasis aangetoond. Zo toonde een studie gepubliceerd in het New England Journal of Medicine aan dat wekelijkse behandeling met 150 mg fluconazol gedurende zes maanden het recidiefpercentage bij vrouwen met recidiverende vulvovaginale candidiasis significant verlaagde.

Om uw kennis te verdiepen, vindt u hier enkele betrouwbare wetenschappelijke en medische bronnen: