Eerste hulp bij acute astma-aanvallen

Astma-aanvallen begrijpen

DE astma-aanvallen De intensiteit kan variëren van simpele, vervelende episodes tot levensbedreigende situaties. Weten hoe je een lichte aanval van een ernstige kunt onderscheiden, is cruciaal, vooral voor astmapatiënten zelf, hun naasten of niet-medisch personeel dat met ademhalingsproblemen kampt.

Begrijpen van de typische symptomen van astma is essentieel om een acute crisis te detecteren.

Zie ook:
Bronchiale astma: oorzaken, symptomen, behandeling

Lichte tot matige crisis: eerste tekenen

Ondanks regelmatige onderhoudsbehandeling kunnen milde of matige aanvallen optreden. Deze uiten zich vaak in een aanhoudende droge hoest, een licht piepende ademhaling bij het uitademen, ademhalingsproblemen bij inspanning of een verhoogde behoefte om de Ventolin-inhalator of Ventolin-spray. Het vaker dan twee keer per week gebruiken ervan kan al een waarschuwingssignaal zijn dat kan wijzen op slecht gecontroleerde astma.

In deze gevallen zijn één of twee pufjes Ventolin vaak voldoende om de symptomen in minder dan tien minuten te verlichten. Als de verbetering snel en aanhoudend is, is de situatie meestal onder controle.

Voor een volledig overzicht van de beschikbare vormen, doseringen en voorzorgsmaatregelen, zie onze speciale pagina:
Alles wat u moet weten over Ventolin

Wanneer een crisis een absolute noodsituatie wordt

Het is van groot belang om de signalen van een ernstige astma-aanval die kan uitgroeien tot een levensbedreigende noodsituatie te herkennen. In deze gevallen kan snel ingrijpen ernstige complicaties voorkomen of zelfs een leven redden.

Waarschuwingssignalen voor een levensbedreigende noodsituatie

Een crisis wordt kritiek wanneer de bronchiale obstructie zodanig is dat de ademhaling, zelfs in rust, wordt belemmerd. De volgende symptomen moeten u onmiddellijk waarschuwen:

Symptoom	Klinische interpretatie
Kortademigheid in rust	Ernstige kortademigheid, zelfs zonder inspanning
Gebruik van hulpspieren	Samentrekking van de nek, schouders en borst
Onvermogen om normaal te spreken	De patiënt kan alleen losse woorden formuleren
Tachycardie > 120/min	Ademhalingsstressreactie
Cyanose (lippen, vingers)	Gebrek aan zuurstof in het bloed
Agitatie of verwarring	Teken van dreigende cerebrale hypoxie

Elke aanval die het spraakvermogen of het bewustzijnsniveau beïnvloedt, moet als een levensbedreigende noodsituatie worden beschouwd. – GINA, 2025

Bij kinderen zijn bijkomende verschijnselen: intercostale intrekking, neusvleugels en het onvermogen om te drinken of te spreken.

Ernstcriteria volgens GINA 2025

Volgens de laatste internationale aanbevelingen:

Ademhalingsfrequentie > 30/min
SpO₂ < 92 % in rust
Geen verbetering na 2 tot 3 doses Ventolin
Ventolingebruik ≥ 8 pufjes/dag
Geschiedenis van intubatie of ziekenhuisopname vanwege ernstige astma
Piek-expiratoire flow (PEF) < 50 % van de optimale persoonlijke waarde

SABA: Gebruik meer dan tweemaal per week of ≥ 8 inhalaties op één dag duidt op slecht gecontroleerde astma. Dit vereist een herbeoordeling van de achtergrondbehandeling.

Wat te doen bij een vermoedelijke noodsituatie

Als u bovenstaande symptomen ervaart, bel dan onmiddellijk medische hulp (112). Verspil geen tijd met wachten tot de medicatie werkt.

Zorg ervoor dat de persoon in een zittende positie blijft, licht voorovergebogen (driepootpositie).
Dien gedurende het eerste uur om de 20 minuten 4 tot 10 pufjes Ventolin toe (100 mcg per pufje), tot maximaal 3 sets bij volwassenen.
Voor kinderen: 2 tot 4 pufjes, afhankelijk van de leeftijd. Geef geen voedsel of vloeistoffen.
Blijf kalm en geruststellend aan zijn zijde.

Therapeutische update: Ventolin of alternatieven?

Sinds 2019 adviseert GINA een lage dosering ICS-formoterolcombinatie (bijvoorbeeld budesonide/formoterol) als eerstelijns reddingsbehandeling. Deze moet 'indien nodig' worden ingenomen, zelfs bij het begin van een aanval.

Salbutamol (SABA) maskeert ontstekingen en voorkomt geen verergeringen. De combinatie van budesonide en formoterol zorgt voor een betere astmacontrole bij de eerste tekenen. – GINA, 2025

Indien een budesonide/formoterol AIR-inhalator beschikbaar is: 1 inhalatie, elke 30 tot 60 seconden herhaald, tot maximaal 6 inhalaties in het eerste uur, afhankelijk van de klinische respons.

Overschrijd niet het aantal inhalaties van 12 per 24 uur, inclusief onderhoudsdoses indien de behandeling een MART-regime volgt.

DE Ventolin (salbutamol) blijft geïndiceerd indien ICS-formoterol-behandeling niet toegankelijk is of slecht wordt verdragen.

Bovendien is er in sommige landen nu een nieuwe vaste combinatie albuterol/budesonide beschikbaar. Deze heeft in de MANDALA- en DENALI-studies een significante vermindering van ernstige exacerbaties aangetoond (NEJM, 2024):

De combinatie van albuterol en budesonide vermindert het aantal ziekenhuisopnames voor astma met 25 tot 35 % vergeleken met SABA alleen. — New England Journal of Medicine, 2024

Preventie: Herken vroege signalen

Een groot deel van de ziekenhuisopnames voor ernstige aanvallen zou kunnen worden voorkomen als tekenen van verergering eerder zouden worden opgemerkt. Een geleidelijke toename van het gebruik van reddingsbronchusverwijders (SABA), het regelmatig optreden van nachtelijke symptomen of een daling van de maximale expiratoire flow (minder dan 60 % van de optimale persoonlijke waarde) moet leiden tot een herziening van de behandeling.

Wat te doen in een crisis: stapsgewijze instructies

Bij een astma-aanval telt elke minuut. Gepast gedrag kan het verschil maken tussen een snel onder controle te krijgen aanval en een ernstige inzinking die ziekenhuisopname vereist. Hieronder vindt u de stappen die door experts worden aanbevolen en die gevalideerd zijn in de GINA 2025-handleidingen en Europese noodprotocollen.

Stap 1: Laat de persoon zitten en blijf kalm

Plaats de persoon in een zittende positie, licht voorovergebogen (de zogenaamde “tripod”-positie), dit vergemakkelijkt het uitademen.
Moedig rustige, diepe ademhaling aan.
Verbale geruststelling: emotionele steun vermindert het gevoel van verstikking.

Leg de persoon nooit neer: dit belemmert de ventilatie.

Stap 2: Gebruik een reddingsbehandeling (Ventolin)

Spoedeisende hulp door salbutamol (Ventolin) moet worden toegediend zodra er symptomen optreden:

4 tot 10 pufjes via een drukinhalator (MDI) bij volwassenen (100 µg/puf), elke 20 minuten gedurende het eerste uur, tot maximaal 3 sets.
Voor kinderen: 2 tot 4 pufjes, afhankelijk van de leeftijd.

Gebruik indien nodig een inhalatiekamer, vooral bij kinderen of ouderen.

Juiste gebruiksaanwijzing:

Schud de inhalator.
Adem langzaam en volledig uit.
Plaats het mondstuk in de mond (of kamer).
Activeer de inademing door langzaam en diep in te ademen.
Houd je adem 10 seconden in.
Wacht 30 seconden en herhaal de trek indien nodig.

Herhaal de serie zoals aangegeven als het antwoord onvolledig is.

Stap 3: Evalueer de respons

Na 10 tot 15 minuten:

Een duidelijke verbetering (makkelijker ademhalen, verdwijnen van piepende ademhaling) is een goed teken.
Bij gedeeltelijke verbetering is een herhaling van de behandeling zoals hierboven beschreven noodzakelijk.
Het uitblijven van verbetering na 2–3 sets is een criterium voor de ernst (zie vorige sectie: Hoe herken je een ernstige aanval?).

Waarschuwingssignaal: een patiënt die meer dan 8 pufjes nodig heeft salbutamol lijdt volgens GINA 2025 waarschijnlijk aan slecht gecontroleerde astma op een dag.

Stap 4: Let op tekenen van ernst

Blijf tijdens de crisis alert op indicatoren van verslechtering:

Snelle, oppervlakkige ademhaling,
Onvermogen om in volledige zinnen te spreken,
Cyanose (blauwe lippen of vingers),
Extreme agitatie of slaperigheid.

Indien deze signalen optreden, dient u onmiddellijk hulp in te roepen.

Stap 5: Neem indien nodig contact op met de hulpdiensten

Bel onmiddellijk 15 (SAMU) of 112 als:

De ademhaling verbetert niet na de eerste behandeling.
De persoon vertoont tekenen van ademhalingsproblemen.
Er is geen inhalator beschikbaar.

Terwijl u wacht op hulp:

Blijf zitten en blijf elke 15–20 minuten inademen,
Bewaak het bewustzijn,
Niet drinken of eten.

Stap 6: Regel een medische vervolgafspraak

Zelfs als de aanval verbetert, is het noodzakelijk om binnen een paar dagen een arts te raadplegen. Elke aanval, zelfs een milde, wijst vaak op een bronchiale ontsteking onvoldoende gecontroleerd.

Hoe Ventolin te gebruiken in een noodsituatie

Ventolin, met als actief bestanddeel salbutamol, is een essentieel reddingsmedicijn voor het snel behandelen van de acute symptomen van een astma-aanval. Het werkt binnen enkele minuten en ontspant de gladde spieren van de bronchiën, waardoor ademhalen gemakkelijker wordt.

Beschikbare vormen

Ventolin is voornamelijk verkrijgbaar in de vorm van:

een druk-dosisinhalator (vaak Ventolin-inhalator genoemd),
spray (zelfde apparaat, andere naam),
verneveloplossing, voornamelijk gebruikt bij jonge kinderen of in ziekenhuizen.

De keuze hangt af van de leeftijd van de patiënt, de ernst van de aanval en het vermogen om het apparaat correct te gebruiken.

Toedieningswijze

Bij een aanval is de juiste toediening van Ventolin cruciaal:

Schud de inhalator.
Adem volledig uit.
Plaats het mondstuk in uw mond (of in de inhalatiekamer als u die gebruikt).
Adem diep in tijdens het sprayen.
Houd je adem 10 seconden in.
Indien nodig na 30 seconden herhalen.

Verlichting treedt meestal binnen 5 tot 10 minuten op. Bij gedeeltelijke verbetering kan na 20 minuten een tweede dosis worden toegediend.

Indien het effect van Ventolin ondanks correct gebruik onvoldoende is, kan een andere bronchusverwijder overwogen worden.

Zie de vergelijking:
Ventolin of Berodual – welke moet je kiezen?

Voorzorgsmaatregelen

Salbutamol: Overmatig gebruik van Ventolin (meer dan 8 pufjes per dag buiten de training om) is een teken van slechte astmacontrole. Een herbeoordeling van de onderliggende behandeling is dan noodzakelijk.

Wanneer u om hulp moet vragen

Niet alle astma-aanvallen vereisen ziekenhuisopname. Bepaalde klinische symptomen moeten echter alarmbellen doen rinkelen en een spoedbehandeling rechtvaardigen. Weten wanneer u het Europese alarmnummer (112) moet bellen, kan letterlijk een leven redden.

Waarschuwingsborden die dringend aandacht vereisen

Bel onmiddellijk de hulpdiensten als een van de volgende signalen aanwezig is:

Klinisch teken	Medische interpretatie
Geen verbetering na 2-3 doses Ventolin	Aanhoudende bronchiale obstructie
O₂-verzadiging < 92 % in rust	Dreigende hypoxemie
Polypneu > 30/min	Acute ademhalingsmoeilijkheden
Moeilijk spreken	Ernstige kortademigheid, cerebrale hypoxie
Gebruik van hulpspieren	Grote ademhalingsinspanning
Verwarring, agitatie, slaperigheid	Cerebrale hypoxie - levensbedreigend
Blauwe verkleuring van de lippen of vingers	Cyanose - kritische zuurstofsaturatie
Geschiedenis van intubatie bij astma	Hoog risico op decompensatie

Bij kinderen verloopt de verergering vaak sneller: bij gedragsveranderingen, moeite met drinken of spreken of ernstige intercostale intrekking is onmiddellijk contact met de arts noodzakelijk.

Specifieke situaties om rekening mee te houden

Bepaalde patiëntprofielen vereisen verhoogde waakzaamheid:

Ouderen, bij wie de symptomen atypisch kunnen zijn of verward kunnen worden met andere pathologieën.
Chronisch rokers of ex-rokers met COPD (chronische obstructieve longziekte): het onderscheid tussen een astma-aanval en COPD-decompensatie kan moeilijk maar essentieel zijn.

Bij ouderen of rokers is het soms moeilijk om een astma-aanval te onderscheiden van COPD-decompensatie. Meer informatie:
COPD: oorzaken, symptomen, behandeling

Wat moet je doen terwijl je wacht op hulp?

Laat de persoon in een zittende positie zitten en voorover leunen.
Blijf Ventolin elke 15 tot 20 minuten toedienen, zonder de maximale dosis te overschrijden.
Stel de patiënt gerust en geef hem of haar niets te eten of te drinken.
Bereid nuttige documenten voor: huidige behandeling, medische voorgeschiedenis, bekende allergenen.

Toekomstige crises voorkomen

Astma is ongeneeslijk, maar kan wel effectief onder controle worden gehouden door een rigoureuze preventieve aanpak. Om verergeringen te voorkomen, zijn verschillende factoren van belang: het herkennen van de uitlokkende factoren, therapietrouw, therapeutische educatie en een gunstige omgeving.

Identificeer en beheers triggers

Bij elke patiënt spelen bepaalde factoren een rol: allergenen, vervuiling, virusinfecties, stress, fysieke inspanning en zelfs bepaalde medicijnen. In plaats van ze allemaal op een rijtje te zetten, is het belangrijk om te begrijpen dat deze gevoeligheid het gevolg is van bronchiale hyperreactiviteit die specifiek is voor astma. Allergieonderzoek kan helpen de oorzaak te achterhalen en zo gericht vermijden te stimuleren (bijvoorbeeld hypoallergeen beddengoed of een luchtreiniger tegen huisstofmijt).

Gepersonaliseerd plan en zelfmonitoring

Het geschreven actieplan is een centraal instrument in de patiëntenzorg. Het is een gepersonaliseerd document dat patiënten helpt de eerste tekenen van verslechtering te herkennen, hun behandeling aan te passen en te weten wanneer ze medische hulp moeten zoeken. De inhoud ervan wordt regelmatig besproken tijdens consulten en kan, afhankelijk van de klinische situatie, worden aangevuld met monitoringtools zoals de ACT-test of piekstroomtest.

Achtergrondbehandeling: sleutel tot stabiliteit

Geïnhaleerde corticosteroïden Therapietrouw aan dagelijkse ontstekingsremmende behandeling blijft de hoeksteen van preventie. Deze behandelingen verminderen aanhoudende bronchiale ontstekingen, zelfs zonder zichtbare symptomen. Het is aangetoond dat therapieontrouw het risico op ernstige aanvallen verhoogt.

Wanneer de verergeringen ondanks goede therapietrouw aanhouden, kan de arts therapeutische aanpassingen overwegen, tot en met het introduceren van gerichte biotherapie.

Leefstijl en omgeving

Een gezonde levensstijl versterkt de voordelen van de behandeling. Laten we, in plaats van lange lijsten te maken, het volgende onthouden:

Het is van groot belang om te stoppen met roken, ook met passief roken.
Regelmatige fysieke activiteit wordt aangemoedigd, met een voorafgaande warming-up.
Vaccinaties (griep, COVID-19, pneumokokken) moeten up-to-date zijn.
De huiselijke omgeving moet geoptimaliseerd worden: vermindering van de vochtigheid, onderhoud van het ventilatiesysteem, beperking van irriterende producten.
Tot slot spelen de kwaliteit van de slaap en stressmanagement een belangrijke rol bij de algehele bestrijding van de ziekte.