Medicijnen tegen candidiasis: wat wordt voorgeschreven en waarom?

Waarom zijn er meerdere medicijnen nodig bij candidiasis?

Er bestaat geen universele behandeling voor candidiasis, en terecht: Candida-infecties lopen sterk uiteen, net als de patiëntprofielen. Eenvoudige vaginale candidiasis bij een gezonde vrouw heeft niet dezelfde ernst of therapeutische behoeften als orale candidiasis bij een baby of invasieve candidiasis bij een immuungecompromitteerde patiënt.

Gisten van het geslacht Candida, in het bijzonder Candida albicans, kan verschillende gebieden koloniseren: slijmvliezen, huid, spijsverteringskanaal en zelfs de bloedbaan. De behandeling moet daarom worden aangepast aan de locatie en ernst van de infectie, maar ook aan de bijbehorende risicofactoren: antibioticagebruik, diabetes, zwangerschap, immunosuppressie.

Voor een beter begrip van de oorzaken van candidiasis en de factoren die chronische of systemische vormen bevorderen, raadpleeg ons speciale artikel:

Candidiasis: oorzaken, symptomen, behandeling en preventie

Daarom is de therapeutische strategie gebaseerd op verschillende klassen medicijnen, lokaal of systemisch toegediend, met specifieke keuzes afhankelijk van de klinische casus. Begrijpen waarom we de ene of de andere gebruiken antischimmelmiddel – en in welke context – is essentieel om de effectiviteit van de behandeling te garanderen en tegelijkertijd resistentie en terugval te voorkomen.

Zelfmedicatie: een vals goed idee

Bij bekende symptomen – jeuk, wittige afscheiding, roodheid – neigen veel patiënten naar zelfmedicatie. Hoewel sommige behandelingen zonder recept verkrijgbaar zijn bij apotheken (vooral in België), brengt zelfmedicatie verschillende risico's met zich mee.

Ten eerste zijn niet alle symptomen noodzakelijkerwijs het gevolg van candidiasis. Bacteriële vaginose, contactdermatitis of een seksueel overdraagbare aandoening kunnen vergelijkbare symptomen veroorzaken. Een slecht gerichte antischimmelbehandeling zou daarom ineffectief zijn en de aandoening zelfs verergeren.

Dan is zelfs bij echte candidiasis een slechte keuze van medicatie (verkeerde klasse, verkeerde dosering, te korte duur) kan leiden tot een snelle terugval, het ontstaan van resistentie of een chronische vorm die moeilijk te behandelen is.

Bij herhaling, ongewone klachten of een bijzondere context (zwangerschap, diabetes, immuunsuppressie) is medisch advies noodzakelijk.

De belangrijkste klassen antischimmelmiddelen

Medicamenteuze behandeling van candidiasis is gebaseerd op verschillende grote families van antischimmelmiddelen, elk met een specifiek werkingsmechanisme, een specifiek antischimmelspectrum en verschillende indicaties, afhankelijk van de vorm en ernst van de infectie.

Azolen

Azolen zijn de meest gebruikte klasse voor de behandeling van candidiasis, met name oppervlakkige candidiasis. Ze remmen de synthese van ergosterol, een essentieel onderdeel van het celmembraan van de schimmel.

Tot de meest voorkomende azolen behoren:

Fluconazol: oraal voorgeschreven bij vaginale, orale, oesofageale of systemische candidiasis (bij stabiele patiënten).
Itraconazol: wordt gebruikt als tweedelijnsbehandeling, vaak voor spijsverterings- of fluconazol-resistente candidiasis.
Miconazol / Econazol / Fenticonazol: verkrijgbaar in lokale vorm (crèmes, zetpillen, gels) en zijn geïndiceerd bij vaginale, cutane of orale candidiasis.

Azolen worden over het algemeen goed verdragen, maar ze kunnen een wisselwerking hebben met veel medicijnen (door remming van leverenzymen) en moeten daarom met voorzichtigheid worden gebruikt bij patiënten die meerdere medicijnen gebruiken.

Polyenen

Polyenen zijn een klasse antischimmelmiddelen die werken door zich te binden aan ergosterol in het gistmembraan, waardoor dit wordt vernietigd. In de klinische praktijk worden twee moleculen gebruikt:

Nystatine
Lokaal antischimmelmiddel, voornamelijk gebruikt bij oppervlakkige orale of spijsverteringsmycosen (bijv. orale candidiasis, milde oesofageale candidiasis).
Toediening: orale suspensie of zuigtablet
Indicaties: orale candidiasis, goedaardige spijsverteringscandidiasis
Niet oraal opgenomen: geen systemisch effect

Amfotericine B
Wordt gebruikt bij ernstige systemische candidiasis, vooral in ziekenhuizen.

De laatste internationale aanbevelingen (IDSA 2023, ESCMID 2024) specificeren duidelijk dat de liposomale vorm de voorkeur verdient:

Liposomale amfotericine B (L-AmB): 3–5 mg/kg/dag IV
Deoxycholaatvorm: 0,7–1 mg/kg/dag IV, alleen als L-AmB niet beschikbaar is

Dit molecuul is gereserveerd voor kritieke gevallen: patiënten op de intensive care, patiënten met een verzwakt immuunsysteem of patiënten die resistent zijn tegen triazolen.

Echinocandines

Hoewel ze niet de bekendste zijn bij het grote publiek, vormen echinocandinen momenteel de eerstelijnsbehandeling voor invasieve candidiasis volgens internationale aanbevelingen (IDSA 2023, ESCMID 2024).

Micafungine, caspofungine, anidulafungine: toegediend via infusie, remmen deze moleculen de synthese van de schimmelwand. Ze hebben de voorkeur bij ziekenhuispatiënten met candidemie of systemische vormen.

Echinocandinen worden zeer goed verdragen en er zijn weinig interacties, maar de kosten en de toedieningsmethode beperken hun gebruik tot ziekenhuizen.

Antischimmel- en antiseptische combinaties

Sommige topische preparaten combineren een antischimmelmiddel (vaak een azol) met een topisch antisepticum. Deze kunnen nuttig zijn bij gemengde infecties of wanneer snelle actie gewenst is, maar ze blijken niet altijd effectiever te zijn dan enkelvoudige behandelingen.

Antischimmelmedicijnen: vergelijking van beschikbare opties

De keuze van de medicamenteuze behandeling van candidiasis hangt van veel factoren af: de klinische vorm (vaginaal, oraal, cutaan, systemisch), de medische voorgeschiedenis van de patiënt (zwangerschap, immunosuppressie, diabetes), of de ziekte terugkomt of niet, etc.

Hieronder vindt u een vergelijkende tabel met de belangrijkste moleculen die in de praktijk in Frankrijk en België worden gebruikt, met hun vormen, indicaties en voorzorgsmaatregelen bij gebruik:

Actieve stof	Klas	Beschikbare formulier(en)	Gebruikelijke dosering	Belangrijkste indicaties	Contra-indicaties / voorzorgsmaatregelen
Fluconazol	Azool	Tabletten, capsules, IV	150 mg als enkele dosis (VVC), of als een kuur	Milde vaginale, orale en systemische candidiasis	Leverfalen, geneesmiddelinteracties
Itraconazol	Azool	Capsules, orale oplossing	200 mg/dag gedurende 7–14 dagen	Refractaire orale candidiasis, cutaan	Hartbewaking, geneesmiddelinteracties
Miconazol	Lokale azool	Orale gel, zetpillen, crème	Gel 4 keer per dag (oraal), ovule 1 keer per dag (vaginaal)	Orale en vaginale mycosen	Lokale allergieën, warfarine-interacties
Nystatine	Polyeen	Suspensie, tabletten	500.000 IE 4x/dag gedurende 7–14 dagen	Orale of spijsverteringscandidiasis	Geen systemische absorptie (uitsluitend lokaal gebruik)
Liposomale amfotericine B	Polyeen	IV-infusie	3–5 mg/kg/dag	Ernstige systemische candidiasis	Strikte nierbewaking
Amfotericine B-deoxycholaat	Polyeen	IV-infusie	0,7–1 mg/kg/d (als L-AmB niet beschikbaar is)	Ziekenhuis alternatief	Hoge niertoxiciteit, beperkt gebruik
Terbinafine	Allylamine	Tabletten, crème	250 mg/dag (oraal), 1–2 applicaties/dag (crème)	Atypische cutane candidiasis	Leverschade, zwangerschap (oraal)

Lokale of systemische medicijnen: wanneer en waarom gebruiken?

De keuze tussen lokale behandeling (crème, ovule, gel) en systemische behandeling (tabletten, capsules, infusen) hangt van verschillende criteria af: de klinische vorm van de candidiasis, de ernst van de symptomen, de voorgeschiedenis van de patiënt en de respons op eerdere behandelingen.

Lokale behandeling: voor eenvoudige en oppervlakkige vormen

Topische antischimmelmiddelen zijn geïndiceerd voor de meeste geïsoleerde vaginale candidiasis, cutane vormen of milde spruw. Ze hebben verschillende voordelen:

directe actie op het geïnfecteerde gebied,
zeer weinig algemene bijwerkingen,
vaak zonder recept verkrijgbaar in België.

Aan de andere kant kan de effectiviteit ervan beperkt zijn als de infectie diep zit, terugkeert of gepaard gaat met systemische risicofactoren (diabetes, recente antibioticatherapie).

Systemische behandeling: bij uitgebreide, terugkerende of interne vormen

Het gebruik van een oraal medicijn (zoals fluconazol of itraconazol) wordt aanbevolen:

bij frequente recidieven (≥ 4 episodes/jaar),
als er meerdere gebieden zijn aangetast (bijv. vaginale + orale candidiasis),
bij falen van de lokale behandeling,
in bepaalde specifieke situaties: slecht gecontroleerde diabetes, immunodepressie, zwangerschap onder toezicht.

In de ernstigste gevallen is systemische intraveneuze behandeling noodzakelijk.Dit is dan een ziekenhuisprotocol, vaak gebaseerd op echinocandinen of amfotericine B.

Associaties van de twee vormen: wanneer ze te combineren

Soms is het nuttig om lokale en systemische behandeling te combineren, met name:

bij terugkerende vormen bij vrouwen (ovule + oraal fluconazol),
bij uitgebreide cutane candidiasis bij een immuungecompromitteerde patiënt,
wanneer het comfort van de patiënt een snelle reactie vereist (bijvoorbeeld bij hevige jeuk, ernstige ontsteking).

Een dergelijke gecombineerde strategie verbetert vaak de klinische respons, terwijl het risico op aanhoudende interne infectiehaarden afneemt.

Antischimmelmedicijnen verkrijgbaar zonder recept in Frankrijk en België

Bij de behandeling van oppervlakkige candidiasis is het gebruikelijk dat patiënten zich rechtstreeks tot de apotheek wenden voor behandeling. antischimmelbehandelingen zonder recept worden er tussen Frankrijk en België aanzienlijke verschillen waargenomen, zowel wat betreft de regelgeving als het productaanbod.

In België: flexibelere toegang tot apotheken

België staat de verstrekking van verschillende topische antischimmelmiddelen voor vaginale of cutane candidiasis zonder recept toe. De meest voorkomende specialismen zijn:

Gyno-Daktarin® (miconazol): vaginaal ei of crème,
Lomexin® (fenticonazol): ovule 600 mg enkele dosis,
MycoHydralin® (econazol): ovule of crème,
Daktarin Oral®: miconazol orale gel tegen spruw.

Belgische apothekers mogen deze producten aanbevelen aan patiënten bij wie de diagnose al is bevestigd of die symptomen vertonen die kenmerkend zijn voor een terugkerende vaginale schimmelinfectie. Bij klinische twijfel, koorts of ineffectiviteit van een behandeling dient u echter een arts te raadplegen.

In Frankrijk: beperktere toegang

In Frankrijk is voor de meeste topische antischimmelmiddelen en alle orale antischimmelmiddelen (fluconazol, itraconazol, enz.) een recept vereist. Slechts enkele antischimmelcrèmes (bijv. econazol) zijn zonder recept verkrijgbaar, voornamelijk voor huidmycosen, en het gebruik ervan in de gynaecologie is strenger gereguleerd.

Bijvoorbeeld :

Econazole crème (Mycoster®, Cremezole®) voor uitwendig gebruik;
Gyno-Pevaryl® (ovule): vaak verkrijgbaar bij apotheken, maar niet altijd zonder recept, afhankelijk van de afdeling.

Orale fluconazol (Diflucan® of generieke varianten) is nooit zonder recept verkrijgbaar, zelfs niet in gevallen van bekende terugval, in tegenstelling tot in België.

Wat moeten we onthouden?

Hoewel zelfmedicatie in bepaalde gevallen mogelijk is, met name in België, zou dit een uitzondering moeten blijven en voorbehouden aan goed geïnformeerde patiënten die al een medische diagnose hebben gekregen. Een behandelingsfout of een verkeerde moleculekeuze kan resistentie bevorderen, de genezing vertragen of een onderliggende pathologie maskeren.

Hoe artsen een behandeling kiezen: leeftijd, voorgeschiedenis, zwangerschap

De keuze van een antischimmelmedicijn is niet alleen gebaseerd op de locatie van de candidiasis. Artsen houden rekening met verschillende individuele factoren om de behandeling op elke patiënt af te stemmen. Hieronder staan de belangrijkste criteria die in de klinische praktijk in zowel Frankrijk als België in acht worden genomen.

Leeftijd van de patiënt

Baby's en kinderen: spruw komt vaak voor en wordt meestal behandeld met nystatine of miconazol orale gel. Fluconazol kan al op jonge leeftijd worden gebruikt, maar alleen onder strikt medisch toezicht.
Jongvolwassenen: Vaginale of cutane mycosen reageren goed op lokale behandelingen. Orale fluconazol kan worden gebruikt als eenmalige behandeling of als onderhoudsbehandeling.
Ouderen: Wees voorzichtig met geneesmiddelinteracties, vooral met itraconazol of bij systemische behandeling. De lever- en nierfunctie worden systematisch beoordeeld.

Aanwezigheid van geassocieerde ziekten

Diabetes: Verhoogt het risico op cutane, vaginale of orale candidiasis. Behandeling vereist soms een gecombineerde aanpak (lokaal + oraal) en betere glycemische regulatie.
Immunosuppressie (hiv, chemotherapie, transplantatie): systemische behandeling vanaf het begin, vaak met echinocandinen bij invasieve infectie. Verplichte biologische monitoring.
Recente antibioticatherapie: bevordert flora-onevenwichtigheden. Geassocieerde candidiasis komt vaak voor en kan preventieve of gecombineerde behandeling vereisen.

Zwangerschap: essentiële voorzorgsmaatregelen

Bij zwangere vrouwen is de keuze aan antischimmelmiddelen beperkt. Lokale behandelingen hebben de voorkeur (bijv. clotrimazol, miconazol ovule), in een kuur van minimaal 7 dagen. Orale antischimmelmiddelen (met name fluconazol) zijn gecontra-indiceerd, vooral in het eerste trimester, vanwege teratogene risico's.

Fenticonazol (Lomexin®) wordt ook gebruikt, maar onder medisch toezicht. Bij terugkerende candidiasis is nauwlettend toezicht tot aan de bevalling vereist.

Veelvoorkomende fouten bij het gebruik van antischimmelmiddelen

Hoewel antischimmelbehandelingen over het algemeen goed verdragen en effectief zijn, kan hun effectiviteit worden aangetast door veelvoorkomende gebruiksfouten. Sommige van deze fouten zijn onschadelijk, terwijl andere de duur van de infectie kunnen verlengen, recidief kunnen bevorderen of vermijdbare bijwerkingen kunnen veroorzaken.

Voortijdig stoppen van de behandeling

Veel patiënten stoppen met het gebruik van crèmes of zetpillen zodra de symptomen verdwijnen. Stoppen vóór het einde van de aanbevolen behandelingsduur (vaak 3 tot 7 dagen, afhankelijk van het product) verhoogt echter het risico op terugval. Dit geldt ook voor langdurige orale kuren (bijvoorbeeld wekelijks fluconazol gedurende enkele maanden).

Voorbeeld: Een vrouw die behandeld wordt voor terugkerende candidiasis, stopt haar profylaxe na 4 maanden in plaats van de geplande 6. Gevolg: snelle terugkeer van de symptomen.

Ongepaste zelfmedicatie

In landen waar bepaalde antischimmelmiddelen zonder recept verkrijgbaar zijn, kan het voorkomen dat patiënten zelf behandelingen voorschrijven die niet geschikt zijn voor hun situatie:

herhaald gebruik van hetzelfde molecuul ondanks mislukking,
verwarring tussen mycose en vaginose (of SOA),
onjuiste dosering of te korte duur.

Bij de eerste terugval of bij diagnostische twijfel is een consultatie altijd aan te raden.

Gevaarlijke associaties

Sommige antischimmelmiddelen (met name itraconazol) hebben een wisselwerking met:

anticoagulantia,
statines,
cardiovasculaire medicijnen,
of immunosuppressieve behandelingen.

Als u dit niet doet, kan dit leiden tot lever- of hartproblemen.

Slechte hygiëne of toepassingsfouten

Een verkeerde plaatselijke behandeling (slecht gereinigde plek, gebruik van agressieve zeep of het dragen van synthetisch ondergoed tijdens de behandeling) kan de genezing vertragen. Ook het delen van een antischimmelcrème door meerdere partners bevordert kruisbesmetting en werkt ineffectief.

Veelgestelde vragen over antischimmelmedicijnen

Veel patiënten vragen zich af of behandelingen wel juist zijn, welke alternatieven er zijn en welke voorzorgsmaatregelen ze moeten nemen. Hier vindt u antwoorden op de meest voorkomende vragen in dokterspraktijken en apotheken.

Wat moet u doen als u allergisch bent voor een antischimmelmiddel?

Allergische reacties op antischimmelmiddelen zijn zeldzaam, maar mogelijk (uitslag, jeuk, zwelling). Als u ooit een verdachte reactie heeft gehad na het innemen of aanbrengen van een antischimmelmiddel, antischimmelmedicijnInformeer uw arts vóór een nieuwe behandeling. Er bestaan alternatieven in andere klassen (bijvoorbeeld overstappen van een azol naar een polyeen).

Kan Diflucan vervangen worden door een generiek medicijn?

Ja. Fluconazol is in de meeste landen, waaronder Frankrijk en België, in generieke vorm verkrijgbaar. De effectiviteit is gelijkwaardig aan die van de merknaam. Diflucan®, zowel bij acute behandeling als profylaxe. De hulpstoffen kunnen echter licht variëren, wat de spijsverteringstolerantie bij bepaalde gevoelige patiënten kan beïnvloeden.

Raadpleeg onze volledige gids voor meer informatie over de indicaties, doseringen en voorzorgsmaatregelen voor fluconazol:

Fluconazol (Diflucan) voor candidiasis: hoe het werkt en wanneer u het moet innemen

Is het riskant om te behandelen zonder medische diagnose?

Ja, vooral bij recidiverende of atypische candidiasis. Langdurige of ongepaste zelfmedicatie kan andere pathologieën (soa's, bacteriële vaginose, inflammatoire dermatosen) maskeren en de behandeling vertragen. Raadpleeg bij twijfel een arts.