Antidepressiva en veiligheid: mythes en realiteiten in 2025

In Frankrijk, net als in België, antidepressiva behoren tot de meest voorgeschreven psychotrope geneesmiddelen. Hun effectiviteit is breed aangetoond in de behandeling van depressie matige tot ernstige en angststoornissen. Maar tegelijkertijd blijft de vraag naar hun veiligheid en bijwerkingen vragen oproepen, soms aangewakkerd door vooroordelen.

Volgens het rapport uit 2024 van het Belgische Nationaal Centrum voor Gezondheidsonderzoek (KCE) gebruikt bijna 12% van de Belgische bevolking regelmatig antidepressiva, een cijfer dat vergelijkbaar is met dat in Frankrijk. De HAS (Hoge Autoriteit voor de Gezondheid) wijst erop dat selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI's), zoals escitalopram (Lexapro) en citalopram (Celexa), dankzij hun goede veiligheidsprofiel nog steeds de eerstelijnsgeneesmiddelen zijn.

Dit artikel, geschreven en gevalideerd door professionals in de gezondheidszorg, heeft als doel de mythes en realiteiten rondom de veiligheid van antidepressiva in 2025 te ontrafelen. We zullen kijken naar de meest voorkomende bijwerkingen, hoe artsen hierop anticiperen en wat recent onderzoek zegt over langdurig gebruik ervan.

De meest voorkomende bijwerkingen begrijpen

Antidepressiva zijn effectieve behandelingen, maar net als elk medicijn hebben ze bijwerkingen. Deze effecten variëren afhankelijk van het molecuul, de dosering, de behandelingsduur en de individuele gevoeligheid van de patiënt.

Volgens het Franse Agentschap voor Ziektekostenverzekering (Ameli) duurt het over het algemeen 2 tot 4 weken voordat antidepressiva werken. Gedurende deze tijd kunnen er bijwerkingen optreden, zoals spijsverteringsproblemen, vermoeidheid of slaapstoornissen. De meeste verdwijnen na een paar dagen.

Vermoeidheid, slaperigheid en slaapstoornissen

Sommige antidepressiva, zoals paroxetine (Paxil) of quetiapine (Seroquel) voorgeschreven als aanvulling, veroorzaken sedatie. Dit effect wordt soms nagestreefd bij patiënten die lijden aan slapeloosheid, maar kan hinderlijk zijn voor anderen. Bupropion (Wellbutrin SR) staat bekend om zijn stimulerende werking, die slapeloosheid en lichte agitatie kan veroorzaken.

Gewichtstoename en metabolische veranderingen

Gewichtstoename is een van de meest gevreesde bijwerkingen. De ANSM wijst erop dat sommige antidepressiva, met name paroxetine en mirtazapine, gepaard gaan met aanzienlijke gewichtstoename. Escitalopram (Lexapro) daarentegen wordt in dit opzicht beter verdragen, met een lager risico op metabole veranderingen.

Seksuele disfunctie: een veelvoorkomend maar onderschat probleem

Volgens een meta-analyse die in 2015 in The Lancet Psychiatry werd gepubliceerd en in recente onderzoeken is bevestigd, heeft tot wel 40% van de patiënten die SSRI's gebruiken last van seksuele stoornissen (verminderd libido, anorgasmie, erectiestoornissen). Dit type bijwerking is een van de meest hardnekkige. Artsen kunnen een verandering van molecuul voorstellen (bijvoorbeeld overstappen van paroxetine naar escitalopram) of de toevoeging van bupropion, dat een beschermend profiel heeft met betrekking tot de seksuele functie.

Vergelijkingstabel van typische bijwerkingen

Antidepressivum (generiek)	Klas	Vaak voorkomende bijwerkingen	Bijzondere kenmerken
Escitalopram (Lexapro)	SSRI's	Misselijkheid, slaapstoornissen, seksuele disfunctie (matig)	Goede metabolische tolerantie, aanbevolen als eerstelijnsbehandeling (HAS)
Citalopram (Celexa)	SSRI's	Misselijkheid, risico op QT-verlenging	ECG-bewaking bij patiënten met een hoge dosis of bij ouderen (ANSM)
Paroxetine (Paxil)	SSRI's	Slaperigheid, gewichtstoename, seksuele disfunctie (hoog)	Ernstigere bijwerkingen, voorzichtigheid geboden bij jongvolwassenen
Bupropion (Wellbutrin SR)	NDRI	Slapeloosheid, nervositeit, droge mond	Weinig/geen seksuele effecten, soms gewichtsverlies
Quetiapine (Seroquel)	Antipsychoticum (additie)	Sedatie, gewichtstoename	Wordt gebruikt bij hardnekkige depressies
Aripiprazol (Abilify)	Antipsychoticum (additie)	Rusteloosheid, slapeloosheid, acathisie	Weinig impact op het gewicht, vaak gebruikt als versterking

Verdeling van veel voorkomende bijwerkingen

Hoe minimaliseren artsen de risico's?

Daar veiligheid van antidepressiva hangt evenzeer af van de individuele keuze als van de klinische monitoring. Zowel in Frankrijk als in België dringen officiële aanbevelingen erop aan de behandeling aan te passen aan het profiel van de patiënt.

Individuele keuze van behandeling

Bij de keuze wordt rekening gehouden met leeftijd, comorbiditeit (cardiometabolisch, neurologisch, enz.) en voorgeschiedenis van bijwerkingen. SSRI's (bijv. escitalopram) blijven de voorkeur genieten als eerstelijnsbehandeling, met individualisering op basis van tolerantie.

HAS-aanbevelingen (Frankrijk):

Depressie bij volwassenen – therapeutische behandeling en monitoring (HAS)

Dosisaanpassingen en klinische monitoring

Artsen geven de voorkeur aan een geleidelijke titratie: beginnen met een lage dosis die vervolgens stapsgewijs wordt verhoogd om de eerste effecten (misselijkheid, voorbijgaande angst) te beperken.

Nauwlettende controle wordt aanbevolen gedurende de eerste 4-6 weken, inclusief het controleren van slaap, gewicht en seksuele tolerantie. Voor citalopram en escitalopram wijst de ANSM op het risico van verlenging van het QT-interval, waardoor een ECG vereist is in geval van een hoge dosis of een risicovolle aandoening.

ANSM – veiligheid van citalopram/escitalopram:

Herinnering aan het risico op QT-verlenging (ANSM)

Strategieën voor het omgaan met hinderlijke effecten

Wanneer de effecten moeilijk te verdragen zijn, zijn er verschillende opties:

verandering van molecuul (bijvoorbeeld overstappen van paroxetine naar escitalopram),
combineer bupropion bij aanhoudende seksuele disfunctie,
Pas het tijdstip van inname aan (avond of ochtend, afhankelijk van het profiel).

In België adviseert het KCE om de voorkeur te geven aan de best verdragen antidepressiva en om regelmatig de voor- en nadelen te evalueren, maar zonder de behandeling systematisch te wijzigen bij het minste ongemak.

Veiligheid op lange termijn: wat de studies zeggen

De vraag naar de langetermijnveiligheid van antidepressiva is cruciaal, omdat een groot deel van de patiënten ze niet een paar weken, maar meerdere jaren gebruikt. Volgens gegevens van de zorgverzekering wordt de behandeling over het algemeen zes tot twaalf maanden na remissie voorgeschreven om het risico op terugval te beperken. In de klinische praktijk blijven sommige patiënten echter veel langer antidepressiva gebruiken, met name patiënten met terugkerende depressieve episodes.

Geen verslaving, maar wel toezicht op de ontwenning

In tegenstelling tot benzodiazepinen veroorzaken antidepressiva geen farmacologische afhankelijkheid. Abrupt stoppen met antidepressiva kan echter ontwenningsverschijnselen veroorzaken (duizeligheid, slapeloosheid, prikkelbaarheid, elektrische sensaties). Daarom adviseren gezondheidsautoriteiten, zoals de HAS in Frankrijk en het KCE in België, altijd om de behandeling geleidelijk af te bouwen onder medisch toezicht.

Longitudinale studies

Een meta-analyse gepubliceerd in The Lancet Psychiatry (2021) toonde al aan dat voortzetting van de behandeling langer dan 6 maanden het risico op depressieve terugval aanzienlijk verminderde. INSERM bevestigde in 2023 dat SSRI's (zoals escitalopram en citalopram) over het algemeen goed worden verdragen, met minder metabole effecten dan tricyclische antidepressiva.

De meest recente gegevens komen uit 2025: een studie gepubliceerd in JAMA Psychiatry en geïndexeerd op PubMed vergeleek de duur van klinische studies met de praktijk. Het resultaat: terwijl gecontroleerde studies gemiddeld 8 tot 12 weken duren, bedraagt de mediane behandelduur in de algemene bevolking 5 jaar. Deze discrepantie onderstreept het belang van langetermijnfollow-up om risico's en voordelen beter te kunnen beoordelen.

Studie 2025 (PubMed):

JAMA Psychiatry 2025-studie naar behandelingsduur

Tolerantie en aanhoudende effecten

Vervolgstudies tonen aan dat sommige bijwerkingen na verloop van tijd afnemen: misselijkheid en slapeloosheid zijn vaak van voorbijgaande aard. Gewichtstoename en seksuele disfunctie kunnen echter bij sommige patiënten aanhouden. Deze chronische bijwerkingen verklaren waarom artsen nu de voorkeur geven aan beter verdragen geneesmiddelen zoals escitalopram of bupropion, in plaats van paroxetine of mirtazapine.

Grafiek

Ontwikkeling van schadelijke effecten in de loop van de tijd.

In 2025 is de wetenschappelijke consensus duidelijk: antidepressiva blijven veilig en effectief als ze correct worden voorgeschreven en regelmatig worden ingenomen. De uitdaging blijft om de behandelingsduur af te stemmen op elke patiënt, rekening houdend met de kwaliteit van leven en de individuele tolerantie.

Interacties met alcohol en andere medicijnen

Alcohol en antidepressiva: een riskante combinatie

Alcohol werkt als een dempingsmiddel voor het centrale zenuwstelsel. In combinatie met antidepressiva kan het:

slaperigheid en vermoeidheid verhogen,
het risico op concentratieproblemen en ongevallen (autorijden, machines) vergroten,
de effectiviteit van de behandeling verminderen doordat depressieve of angstsymptomen verergeren.

Hoewel een incidenteel klein glaasje wijn geen ernstige gevolgen kan hebben,Het algemene advies van psychiaters is om alcoholgebruik zoveel mogelijk te beperken, vooral in het begin van de behandeling en tijdens dosisaanpassingen.

Veel voorkomende geneesmiddelinteracties

Anticoagulantia (bijv. warfarine): Combinatie met SSRI's (zoals escitalopram, citalopram of paroxetine) kan het risico op bloedingen vergroten.
Antipsychotica (bijv. quetiapine, aripiprazol): worden soms gebruikt als aanvulling bij hardnekkige depressies, maar vereisen nauwlettend toezicht vanwege de metabole en cardiovasculaire risico's.
Serotonerge geneesmiddelen (triptanen, tramadol, lithium): zeldzaam maar ernstig risico op serotoninesyndroom, wat zich manifesteert door agitatie, tremoren, koorts en tachycardie.
Orale anticonceptiva: de meeste antidepressiva hebben geen invloed op hun werking, maar bepaalde oudere moleculen (tricyclische antidepressiva) kunnen de stofwisseling in de lever verstoren.

Praktisch advies voor patiënten

Informeer uw arts altijd over alle huidige behandelingen, inclusief vrij verkrijgbare medicijnen en voedingssupplementen.
Vermijd zelfmedicatie met Sint Janskruidproducten, aangezien deze de effectiviteit van SSRI's kunnen verminderen.
Vraag uw apotheker om de compatibiliteit te controleren voordat u een nieuwe behandeling toevoegt.
Let op ongewone verschijnselen (hartkloppingen, bloedingen, agitatie) en raadpleeg onmiddellijk een arts.

FAQ – Veelgestelde vragen over antidepressiva

Kun je verslaafd raken aan antidepressiva?

Nee. Antidepressiva zijn niet verslavend zoals benzodiazepinen of alcohol. Abrupt stoppen kan echter leiden tot ontwenningsverschijnselen (duizeligheid, angst, slaapstoornissen). Daarom is het raadzaam om de dosering geleidelijk af te bouwen onder medisch toezicht.

Welke antidepressiva veroorzaken de minste bijwerkingen?

Over het algemeen worden SSRI's (zoals escitalopram of citalopram) het best verdragen. Bupropion heeft vaak de voorkeur wanneer gewichtstoename of de effecten op het libido moeten worden beperkt. Paroxetine daarentegen gaat gepaard met meer metabole effecten en problemen tijdens het stoppen.

Hoe lang duurt het voordat antidepressiva werken?

Gemiddeld duurt het 2 tot 4 weken voordat er significante verbetering zichtbaar is. Sommige symptomen (slapen, eetlust) kunnen sneller verbeteren, terwijl stemming en energie langer duren.

Mag je alcohol drinken als je antidepressiva gebruikt?

Het is verstandig om alcoholgebruik te beperken, aangezien alcohol slaperigheid kan verergeren, de effectiviteit van de behandeling kan verminderen en het risico op terugval van depressie kan vergroten.

Hoe weet ik of mijn behandeling effectief is?

De effectiviteit wordt gemeten aan de hand van een geleidelijke afname van de symptomen (verdriet, angst, slaapproblemen, verlies van interesse). Als er na 6 tot 8 weken geen vooruitgang wordt waargenomen, kan de arts de dosis aanpassen of een andere behandeling overwegen.

Is het gevaarlijk om meerdere antidepressiva te nemen?

Soms combineren artsen twee moleculen (bijvoorbeeld een SSRI en bupropion) om de effectiviteit te verhogen. Deze strategie is voorbehouden aan resistente depressie en vereist nauwlettend toezicht om het serotoninesyndroom te voorkomen.

Conclusie

Antidepressiva blijven ook in 2025 een essentieel hulpmiddel bij de behandeling van depressie en angststoornissen. Hun effectiviteit is bewezen, mits ze individueel worden voorgeschreven en onder regelmatige medische controle.

Angst voor verslaving is vaak overdreven: er is geen sprake van verslaving in de farmacologische zin van het woord, maar van een ontwenningssyndroom dat geleidelijk afbouwen vereist.

Recente gegevens laten een goede tolerantie op lange termijn zien, hoewel er wel rekening moet worden gehouden met enkele blijvende effecten, zoals gewichtstoename.

In de praktijk is de meest effectieve aanpak een combinatie van medicamenteuze behandeling met psychotherapie en een aangepaste levensstijl (slaap, lichaamsbeweging, voeding). Frankrijk en België volgen de internationale aanbevelingen en passen de voorschriften aan de lokale realiteit aan: escitalopram en citalopram worden nog steeds veel gebruikt, terwijl bupropion bij bepaalde profielen de voorkeur krijgt om de metabole effecten te beperken.